Ο σύγχρονος, ανεπτυγμένος, οικισμός του Γαλαξειδιού έχει τον αρχικό του πυρήνα στο ομαλό ανάγλυφο της χερσονήσου, εκεί που βρισκόταν η αρχαία πόλη Χάλειον, και γύρω από τα δύο λιμάνια, την Αγορά και τον Χηρόλακκα. Εδώ συναντά κανείς και τα πιο ενδιαφέροντα ιστορικά και αρχιτεκτονικά μνημεία, που αξίζει να επισκεφθεί.
Η εικόνα του παλιού χωριού διαμορφώθηκε σταδιακά μετά την ελληνική ανεξαρτησία, οπότε οι Γαλαξειδιώτες άρχισαν να επανεγκαθίστανται και να ξανακτίζουν τα, κατεστραμμένα τρεις φορές από τους Τούρκους κατά διάρκεια της επανάστασης, σπίτια τους. Η μεγαλύτερη ακμή του οικισμού, με τα χαρακτηριστικότερα δείγματα της οικιστικής και δημόσιας αρχιτεκτονικής, χρονολογείται στο β΄ μισό του 19ου αι. που συμπίπτει με την ακμή της γαλαξειδιώτικης ναυτιλίας και την ευημερία των κατοίκων. Από τις αρχές του 20ού αι. υπήρξαν περίοδοι φυγής και εγκατάλειψης αλλά και επανόδου των Γαλαξειδιωτών, που συνοδεύτηκαν από την έλευση πολλών Αθηναίων και ξένων, οι οποίοι γοητευμένοι από την ομορφιά του τόπου, αγόρασαν και ανακαίνισαν παλιά σπίτια ή έχτισαν καινούργια, συμβάλλοντας κι αυτοί στη σημερινή εικόνα του χωριού.
Οι σημαντικότερες οδικές αρτηρίες του Γαλαξειδιού είναι δύο: Η πρώτη, που ξεκινάει από την πλατεία Ηρώων (Μανουσάκια) και φθάνει μέχρι την παραλία, περιστοιχίζεται από καταστήματα. Η δεύτερη είναι η ίδια η παραλιακή, που περιτρέχει και ορίζει τον οικισμό και συνδέει όλες τις γειτονιές. Εκεί βρίσκονται και μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα σπίτια, συνήθως παλιών καραβοκύρηδων, που από τα μπαλκόνια και τα παράθυρα είχαν άμεση εποπτεία στο λιμάνι και στα καράβια τους. Ένας άλλον σημαντικός πόλος του οικισμού βρίσκεται στην κορυφή της χερσονήσου, όπου κυριαρχούν οι δύο παλαιότερες εκκλησίες, η Αγία Παρασκευή και ο Άγιος Νικόλαος. Από εκεί, εγκάρσιοι στενοί δρόμοι, τα λεγόμενα καντούνια, συνδέουν από όλα τα σημεία με την παραλία, δημιουργώντας έτσι ένα οδικό σύστημα σαφές και λειτουργικό.
Τοπογραφικό του κέντρου του Γαλαξειδιού
Τοπογραφικό σχέδιο του Οικισμού, από το άρθρο του Αλεξάνδρου Παπαγεωργίου-Βενέτα: ΜΝΗΜΩΝ 24(2002)
Το Γαλαξείδι έχει έναν χαρακτήρα που διαμορφώνεται από τον συνδυασμό του γυμνού φυσικού περιβάλλοντος με ένα ιδιαίτερο οικιστικό τοπίο. Από την πρώτη εντύπωση δεν φαίνεται πυκνοδομημένο. Οι περισσότεροι δρόμοι είναι μάλλον στενοί, ενώ τα σπίτια (ισόγεια, διώροφα και μερικά τριώροφα), με τις πρασιές γύρω τους, αναδίδουν μεγαλύτερη αίσθηση ευρυχωρίας. Ενδιάμεσα έχουν αφεθεί και αρκετές πλατείες, που ανοίγουν τον χώρο, δημιουργώντας πυρήνες κοινοτικής ζωής και εκδηλώσεων. Επειδή οι δραστηριότητες των Γαλαξειδιωτών ήτανε πάντοτε φυγόκεντρες, προς τη θάλασσα, οι δύο μεγαλύτερες πλατείες δημιουργήθηκαν στους μυχούς των δύο λιμανιών (πλατεία Μάμα και πλατεία Χηρόλακκα), ενώ η πλατεία Ηρώων (Μανουσάκια) μάς υποδέχεται στην είσοδο του παλαιού χωριού. Η πλατεία Σάθα βρίσκεται στην κορυφή, κοντά στην Αγία Παρασκευή, ενώ από την πλατεία Βλάμη, πάνω από τον Κάβο, έχει κανείς την ωραιότερη θέα προς τους Δελφούς και τον Παρνασσό.
Η αρχιτεκτονική των σπιτιών του Γαλαξειδιού είναι ιδιότυπη και διαμορφώθηκε από τον συνδυασμό του στεριανού και του θαλάσσιου χαρακτήρα της πολιτείας, καθώς και από την κοινωνική δομή της. Τα σπίτια μπορούν να χωριστούν σε τρεις, γενικά, κατηγορίες: Στα αρχοντικά καπετανόσπιτα, στα νεοκλασικά, και στα πιο απλά, τα λαϊκά. Τα πρώτα, τα παλαιότερα, είναι μεγάλα, τετράγωνα, δυώροφα ή τριώροφα και χαρακτηρίζονται από στοιχεία της φρουριακής αρχιτεκτονικής. Δηλαδή ανάπτυξη καθ’ ύψος με ορατή λιθοδομή, πελεκητά αγκωνάρια στις γωνίες και λίγα, μικρά ανοίγματα με σιδεριές στο ισόγειο.
Χαρακτηριστικά σπίτια του Γαλαξειδιού
Τα νεοκλασικά, που άρχισαν να χτίζονται μετά το σεισμό του 1862, επηρεασμένα από το γενικότερο αστικό κλίμα της εποχής, είναι συνήθως δυώροφα, με κονιαμένους τους εξωτερικούς τοίχους, έχουν γύψινες κορνίζες στον όροφο και πάνω από τα παράθυρα, περίτεχνες σιδεριές στα μπαλκόνια και, φυσικά, ακροκέραμα στην άκρη της στέγης.
Τα λαϊκά σπίτια, που είναι και τα περισσότερα, είναι μικρότερα σε μέγεθος, χωρίς ιδιαίτερο χαρακτήρα και συχνά αντιγράφουν στοιχεία από τα μεγαλύτερα. Ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα είναι η συνύπαρξη μεγάλων και μικρών σπιτιών, αποτέλεσμα του γεγονότος ότι τα πληρώματα των καραβιών συνήθιζαν να χτίζουν τα σπίτια τους δίπλα σ’ αυτό του καραβοκύρη για προστασία, μεταφέροντας έτσι στη στεριά την δομή και την οργάνωση της ζωής του καραβιού.
Κλασσικά μοτίβα σιδεριάς για φωταγωγούς
Περίτεχνο κάγκελο μπαλκονιού. Δεξιά μπαλκόνι με σιδερένιο φουρούσι.
Τα δίπατα σπίτια της παραλίας
Αριστερά, ένα διώροφο με ισόγειο, ο επάνω όροφος είναι νεότερη προσθήκη. Δεξιά, τα γωνιακά αγκωνάρια προεξέχουν ως αναμονές για τυχόν πλαϊνή προσθήκη για απογόνους
Αριστερά ένα ταπεινό πλίθινο σπίτι ακουμπάει σε ένα πέτρινο. Δεξιά, δύο διώροφα κολλητά, «αδελφομοίρια»
Αριστερά, το κτίριο του Παρθεναγωγείου και δεξιά το Μουσείο
Από τα δημόσια οικοδομήματα, ενδιαφέρον έχουν το παλιό και ερειπωμένο σήμερα Καποδιστριακό σχολείο, το Δημοτικό Παρθεναγωγείο χτισμένο το 1880, με εντυπωσιακό πρόπυλο δωρικού ρυθμού, το υπό ανακαίνησιν Λαογραφικό Μουσείο, και φυσικά το Ναυτικό και Ιστορικό Μουσείο Γαλαξειδίου. Εκεί μπορεί κανείς να παρακολουθήσει όλη την ιστορική πορεία του τόπου μέσα από χαρακτηριστικά εκθέματα, αλλά και να απολαύσει τις εικόνες των γαλαξειδιώτικων καραβιών, που έφεραν πλούτο στον τόπο και διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό την σημερινή εικόνα του.
Αυτό όμως που μπορεί κάποιος να απολαύσει στο Γαλαξείδι είναι ένας ανυπέρβλητος συνδυασμός της στεριάς με τη θάλασσα, του πράσινου με το γαλάζιο, της ευγένειας με την καθημερινότητα και της γνήσιας παράδοσης με τη σύγχρονη ζωή. Ένα μείγμα παλαιού και νέου γαλαξειδιώτικου πολιτισμού.
Π.Βαλαβάνης
Για το αρχαίο τείχος μια σημαντική περιγραφή μπορεί να αναζητηθεί στην πρόσφατη δημοσίευση στα Αγγλικά του αρχαιολόγου της Υπηρεσίας των Δελφών Νικολάου Πετρόχειλου. Βρείτε την εδώ.
Επίσης σχετικό: Σταθάκη-Κούμαρη Ρ.,Τσαουσάκη Α.Γ.,ΧαβιάραΓ.,Γαλαξείδι πολιτεία-τα σπίτια. Άμφισσα 2013
Στο λιμάνι, πίσω από το κιόσκι, η αυλή του «Κοσμά»
Το Δάσος της Πέρα Πάντας
Το ιστορικό και γοητευτικό Γαλαξείδι ήταν πάντα τόπος ξηρός και άνυδρος, κτισμένο σε μεγάλο μέρος του μέσα στα αρχαία τείχη πάνω σε βραχώδη χερσόνησο. Το 1930 φυτεύεται ο μοναδικός πράσινος πνεύμονας, το δάσος στην «πέρα πάντα».
Εμπνευστής και πρωτεργάτης ήταν ο Γεώργιος Καμμένος-Αγανάς (1873-1943) που ίδρυσε την Τοπική Φιλοδασική Ένωση Γαλαξειδιού η οποία με συνδρομές Γαλαξιδιωτών αγόρασε έκταση 185 στρεμμάτων με σκοπό να φυτευτεί και να παραμένει πάντα δάσος.
Η επιτυχία της δημιουργίας του φυτεμένου αυτού δάσος και συγκεντρώνει το θαυμασμό όλης της Ελλάδας κα γίνεται το άλσος της πόλης. Παίρνει βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών επί προεδρίας Κωστή Παλαμά.
Αποτελείται κυρίως από πεύκα και κυπαρίσσια, η τοπική κοινότητα το αγαπάει και το προστατεύει. Στο δάσος βρίσκεται λαξευμένος σε βράχο αρχαίος τάφος «ο Τάφος του Λοκρού»
Με πρόεδρο της φιλοδασικής τον Παναγιώτη -Νικόλαο ( Νικοτάκη) Λατσούδη ( 1940 -2018) τη δεκαετία του 2010 το δάσος καθαρίζεται, συντηρείται και νέα δένδρα φυτεύονται.
Ο δρόμος που περνάει μπροστά του είναι ο αγαπημένος περίπατος ντόπιων και επισκεπτών με μοναδικές θέες προς λιμάνι και τον οικισμό, τη θάλασσα και τον Παρνασσό στο βάθος.
Γυναίκα του Ναυτικού
Η ανατολική άκρη της Περαπάντας είναι το ακρωτήριο Κεντρί. Από εκεί η θέα του Κρισαίου κόλπου είναι ανεμπόδιστη. Το Κεντρί έχει τη δική του ιστορία Την εποχή των καραβιών από το Κεντρί οι καπετάνισσες και οι ναυτομανάδες αποχαιρετούσαν τους ναυτικούς που έφευγαν για τα πολύμηνα ταξίδια τους .
«…Το ένα καράβι πίσω από τ’ άλλο μπαίνει στη γραμμή. Γραμμή κινάνε και οι γυναίκες από το μώλο , περνάν τη Ρήχη, φθάνουν στο Κεντρί κ’εκεί στέκουνται να κάμουνε τ’αγνάντια. Η καθεμιά βαστάει αντήλιο με τα χέρια της όσο να βρει το καράβι του δικού της ,και μόλις το βρει, με νοήματα και δάκρυα το ξεπροβοδάει…» (Εύα Βλάμη, Γαλαξείδι η μοίρα μιας ναυτικής πολιτείας, Εκδόσεις Εστία 1947)
Εκεί στο Κεντρί στήθηκε ένα μοναδικό μνημείο αφιερωμένο στη γυναίκα του ναυτικού, ένα άγαλμα του γλύπτη Κώστα Ανανίδη. Το έργο αυτό ήταν πρωτοβουλία, φροντίδα και οργάνωση του Επίτιμου Γενικού Γραμματέα του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού με καταγωγή από το Γαλαξείδι Ευθυμίου Η. Μητρόπουλου. Τα αποκαλυπτήρια έγιναν με λαμπρή τελετή στις 20 Σεπτεμβρίου του 2008.
Ο ανακαινισμένος ανεμόμυλος του Γαλαξειδιού
Το Γαλαξείδι, στη νότια παραλία της Στερεάς Ελλάδας,ήταν ένα από τα ελάχιστα μέρη της ηπειρωτικής Ελλάδας όπου υπήρχαν ανεμόμυλοι και μάλιστα σε παλιές γκραβούρες μπορεί να μετρηθούν έξι. Μαζί με την επίδοση των κατοίκων του τόπου στην ιστιοφόρο εμπορική ναυτιλία είχαν προσδώσει στο Γαλαξείδι νησιώτικο χαρακτήρα.
Ο ερειπωμένος τελευταίος ανεμόμυλος του Γαλαξειδιού έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο, ανήκει στο Δήμο μαζί με τη γύρω περιοχή και με ενέργειες του αειμνήστου Κοσμά Δημητριάδη, (1931-2014) πρώην Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου, Προέδρου του Πολιτιστικού, Συλλόγου Γαλαξειδιού και Αντιπροέδρου του Ναυτικού και Ιστορικού Μουσείου Γαλαξειδιού, έγινε, με βάση σχέδια της 2ος Εφορίας Νεοτέρων Μνημείων, η πλήρης ανακατασκευή του με εθελοντική εργασία.
Το Ξυλόγλυπτο Τέμπλο του Αγίου Νικολάου
Στην κορφή της μικρής αρχαίας χερσονήσου, που φιλοξενεί την πολιτεία του Γαλαξειδιού, δεσπόζει η εκκλησία του Αγ. Νικολάου. Η εκκλησία αυτή περιέχει ένα πολύτιμο θησαυρό, το ξυλόγλυπτο τέμπλο της. Είναι το ωραιότερο αλλά και το τελευταίο δημιούργημα ελληνικού θρησκευτικού μπαρόκ της δεκαετίας 1840-1850 όταν η βυζαντινή παράδοση συναντούσε την Ευρώπη στην οποία το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος ήθελε να ενταχθεί.
Κατά τον σπουδαίο λαογράφο Κίτσο Μακρή, το ξυλόγλυπτο τέμπλο του Αγ. Νικολάου του Γαλξειδιού «. . . αποτελεί το Ελληνικό μπαρόκ στην πιο ευτυχισμένη του έκφραση . . . και το κύκνειο άσμα της ελληνικής ξυλογλυπτικής . . . Ο Μετσοβίτης τεχνίτης είναι κάτοχος προχωρημένης τεχνικής, γνώστης της ανατομίας του ανθρωπίνου σώματος και μέτοχος των δυτικοευρωπαϊκών καλλιτεχνικών τάσεων . . . Το έντονη ανάγλυφο έξαρμα και τα κενά ανάμεσα στις μορφές το καθιστούν τυπικό δείγμα ‘κεντητού’ ή ‘σκαλιστού στον αέρα’ τέμπλου. Η εκτέλεση είναι επιμελημένη και μικροτεχνική και έχει ξεφύγει από την αδρότητα των προγενέστερων εκκλησιαστικών ανάγλυφων» (1).
Ο Αναστάσιος Σκιαδάς εξάλλου γράφει «το σκάλισμα επιμελημένο, λεπτομερειακό και βαθύ προσδίδει στη μορφή και τα θέματα κίνηση και πλαστικότητα. Οι σκηνές περιγράφονται με αφάνταστη λεπτομέρεια, με έντονο το δραματικό στοιχείο και τη θρησκευτική συγκίνηση . . . ξεπερνιέται έτσι το έντονο κοσμικό στοιχείο και απλώνεται στο βαρύ έργο η λιτότητα της βυζαντινής παράδοσης και η αποκάλυψη της πνευματικότητας της Ορθόδοξης πίστης» (2). «Κάθε εικόνα είναι δουλεμένη μονοκόμματα, σε ατόφιο ξύλο οξειάς. Κυριαρχείται από πλήθος μορφών και παραστάσεων της Χριστιανοσύνης. Οι παραστάσεις, από γεγονότα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, πραγματικά θεόπνευστες στη σύλληψη και ασυναγώνιστες στην τεχνική τους εκτέλεση έχουν πλήθος λεπτομερειών και συμβολισμών. Προφήτες, διάκονοι, Άγγελοι, Άγιοι και ένα σωρό άλλες μορφές συνθέτουν ένα υπέροχο σύνολο. Όλα αυτά στολίζονται με λουλούδια, ανθοδοχεία, πτηνά, μυθικά όντα, ερπετά, καρπούς της γης και τόσα άλλα. Ολόκληρο το εικονοστάσι είναι δουλεμένο και στην πιο μικρή του γωνιά. Οι μορφές είναι ολόγλυφες, δηλ. είναι σκαλισμένες και από πίσω.»
Ο Δημ. Σταμέλος επίσης σημειώνει «Απορεί κανείς πώς μπόρεσε ο τεχνίτης να χρησιμοποιήσει τα εργαλεία του από την εσωτερική πλευρά των σχημάτων και να δώσει σε αυτά τόσο μορφική τελειότητα. Πώς μπόρεσε να αποδώσει τόσο τέλεια τη συντριβή, τον πόνο, τη δύναμη και την ομορφιά της ζωής μέσα σε συμπλέγματα πολύπλοκα» (3).
Έχουν γραφτεί και άλλα πολλά για το τέμπλο, ωστόσο η προσωπική γνωριμία με το καλλιτεχνικό αυτό δημιούργημα είναι μία ανεπανάληπτη εμπειρία που αξίζει το κόπο.
Βιβλιογραφία
- Κίτσος Α. Μακρής: Το Γαλαξείδι, εφημ. «το Βήμα» 28.07.1963, σελ. 5.
- Αναστάσιος Ι. Σκιαδάς: Ο Ναός του Αγίου Νικολάου στο Γαλαξείδι. Αθήνα 1992.
- Δημήτρης Σταμέλος: Το Τέμπλο του Αι-Νικόλα στο Γαλαξείδι κι ο Τεχνίτης του. Αθήνα 1973.
Greek 
English